Vrouwe Holle
Inleiding
Net zoals vele sprookjes die opgetekend zijn door de gebroeders Grimm heeft ook Vrouwe Holle haar ontstaansgeschiedenis in de Midden-Europese volksverhalen. In het sprookje dat draait rond vlijtig Liesje en lui Liesje zien we vrouwe Holle in haar voornaamste rol, namelijk zowel als vriendelijk, lief en dankbaar, maar evengoed als streng en bestraffend.
De verhalen lopen doorheen de jaren en de streken uiteen en en in talloze andere sagen en legenden speelt vrouwe Holle een kleine, soms grote bijrol. De rode draad bij deze is telkens weer de dubbele rol die de dame speelt, namelijk goed en lief voor wie haar helpt, maar ook een hard en uit op wraak voor wie haar vertrouwen schaadt. Bijna ieder volksverhaal dat draait rond de menselijke drang naar roem en geld die dan weer uitdraait rond schuld en boete heeft zijn verleden bij dit hoofdverhaal. Zeker wanneer we spreken over twee actoren waarbij de ene hard werkt, verantwoordelijkheid neemt en zich gedraagt naar de normen en waarden uiteindelijk een correcte beloning krijgt, en waarbij het andere personage lui, opportunistisch en onrespectvol een verdiende straf krijgt, geldt Vrouwe Holle als een soort oerverhaal.
Ook de plaats waar we Vrouwe Holle en haar varianten steeds terugvinden is telkens dezelfde en typeert ook weer haar karakter. Ze leeft namelijk in de onderwereld maar staat ook in contact met de leefwereld van mensen en goden.
Geschiedenis
Benamingen
- Holda
- Hold
- Holde
- Hulle
- Hulda
- Huldra
- Huda
- De Witte Dame
- De Zwarte Grootmoeder
- Vrou-Elde
- Frigga
Benamingen
- Eastre
- Frea
- Fri
- Fria
- Fricka
- Friga
- Frige
Germanen
Bijna alle oorspronkelijke verhalen die draaien rond Vrouwe Holle zijn terug te draaien tot de volksverhalen die bij de Germanen werden verteld.
De Wilde Jacht
De wilde jacht is een onderdeel
Benamingen
- Frigg
- Frija
- Gode
- Ostara
- Bertha
- Brechta
- Wode
- Nerthus
- Harfer
- Herke
Religie
Christendom
Geografisch
Nederland
- In Gelderland is er bekend verhaal van Schele Guurte dat vele gelijkenisen heeft met Vrouwe Holle
- Het vlijtige Liesje en het luie Liesje
- Goud-Elsje en Pek-Elsje
Vrouw Holle wordt als aanvoerster van de Wilde Jacht gezien. Tussen 23 december en 5 januari kijkt ze of mensen dat jaar vlijtig of lui waren. Ze wordt in verband gebracht met de door Tacitus beschreven Nerthus.[2]
Vrouw Holle maakt de sneeuw door haar kussen uit te kloppen, vergelijk dit met Frigg uit de Noordse mythologie: zij spint de wolken. Als het sneeuwt zeggen mensen in Hessen: Frau Holle schudt haar bed op. De germaniste Erika Timm gaat ervan uit dat Vrouw Holle een bijnaam was voor Frigg, die tijdens en na de kersteningals zelfstandige naam werd gebruikt (het was gevaarlijk namen van heidense godheden aan te roepen[3])
Vrouw Holle wordt gezien als godin van leven en dood en de aarde, ze gaf haar naam aan de onderwereld. Zie ook Hel, Perchta, Cailleach en Nehalennia, zij worden allen in verband gebracht met Vrouw Holle. Vrouw Holle is beschermvrouw van de spinsters en wevers, er bestaan parallellen met de Völva, Nornen en witte wieven. Vrouw Holle wordt soms als koningin van de kabouters of alven (zie ook elfen en fee) genoemd.[4] Zie ook Huldra en Huld.
In Gelderland is Schele Guurte bekend, zij heeft veel overeenkomsten met Vrouw Holle. Zie ook de sage Het verhaal van Schele Guurte en Simeliberg.
Vrouw Holle zou in een berg wonen, de Hohe Meißner (tussen Kassel en Eschwege), de Hörselberge bij Eisenach (in het bijzonder Hörselberg) en ook Hollerich (het rijk van Holle) worden genoemd als woonplaats. In de negentiende eeuw dansten meisjes nog bij het Hollelochs bij Schlitz. Alleen de eerste strofe van het lied wat daarbij gezongen werd is nog bekend;
