Kerstmis
Voor de meeste mensen is het al lang duidelijk dat het christelijke kerstverhaal, weinig tot niets te maken met de huidige betekenis en rituelen die we er nu aangeven. De datum waarop we het vieren, de kerstboom in onze woonkamer tot de vliegenzwam op de kerstkaart hebben niets te maken met geboorte van een kindje in Bethlehem.
Etymologie
We horen in het woord Kerstmis al de samenstelling kerst en mis, waarbij beide afkomstig zijn van Latijnse combinatie Christus en mis. Het eerste deel Kerst en Christus net zoals in vele andere afleidingen zoals 'kerstenen' wat christelijk maken betekent. Het woord mis betekent dan weer zoveel als wegzending, net zoals het op het einde van een Eucharistie verkondigd wordt, 'Ite missa est' Ga heen, het offer is voltrokken. Bekijk dit ook weer in de betekenis van, ga heen en verkondig de leer van Christus, waarbij het een aanmoediging is voor de volgelingen. Sommigen herkennen in het woord Kerstmis ook het oud-Engels woord Kristin Mason, wat zoveel betekent als maand van Christus en dan weer vooral het feestelijke bedoeld.
Het woord Kerstmis wordt net zoals alle andere officiële feestdagen met een hoofdletter geschreven, afleidingen zoals kerstkaart of kerstboom schrijven we steeds met een kleine letter.
In de Bijbelse geschiedenis duidt Kerstmis de dag aan waarop Jezus geboren werd. Er bestaan echter geen wetenschappelijke bewijzen of geschriften die bewijzen dat het effectief deze dag in het jaar geweest zou zijn. Eigenlijk zijn er veel meer argumenten om er vanuit te gaan dat het zeker niet in de koude winterperiode zal geweest zijn, en deze worden dan per hoofdstuk gestaafd.
Bijbels verhaal
Waarom de geboortedag niet correct is
- herders bleven enkel in de lente of zomer bij schapen op het veld om te lammeren
- een volkstelling zou nooit in de winter gebeuren
- berekeningen volgens de dagordes van de priesters geven september als vermoedelijke geboortemaand
- eedregistratie aan Cyrenius moest gebeuren in februari 2 jaar voor Christus
Vermoedelijk is Jezus in het vroege najaar geboren en dat in het jaar 3 voor onze tijdrekening
Nadat de keizer had opgeroepen tot een volkstelling moeten Jozef en Maria, die op dat moment zwanger is een lange tocht naar Betlehem ondernemen. Op 24 december komen ze na hun reis aan, maar doordat alle herbergen volzet zijn, vinden ze geen slaapplaats. Ze moeten zich tevreden stel met een stal tussen de os en de ezel, iets buiten het dorp. Daar wordt op de nacht het kindje, dezen van God, Jezus geboren.
In de eeuwen na de dood van Christus werd de aanhang steeds groter en wordt het Christendom een populaire godsdienst. Het werd een belangrijke volkse godsdienst omdat deze slaven en vrouwen op gelijke voet behandelde als vrije burgers en mannen. Ook de keizer Constantijn, die een 300 jaar na Christus leefde, bekeerde zich tot het Christendom. Hij is er verantwoordelijk voor dat verschillende heidense symbolen en feesten overgenomen worden binnen zijn nieuw geloof. Zo ook dus, wordt de geboorte van Christus gevierd op dezelfde dag als de komst van de zon, want ook Jezus is de brenger van leven en licht. Er gaan vele legendes rond over de bekering van Constantijn, maar wat met zekerheid kan gezegd worden is dat hij zich tot het Christendom bekeerde vanuit een zeker opportunisme. Hij hoopte hierdoor de massa volgelingen ook als politieke medestanders te verkrijgen. Hij verhief dan ook het Christendom in 325 tot een echte staatsgodsdienst, en zijn religieuze macht over aan de leider van de Christelijke kerk. Hierdoor is het pausdom ontstaan maar ook het instituut van de Rooms Katholieke kerk.
Midwinterfeesten
Tijdens de midwinterfeesten bij de Germaanse volkeren wordt er 12 dagen lang het Yule-feest gevierd. Hier wordt de lange nacht gevierd en zodoende ook het lengen van de dagen. Tijdens dit feest worden er grote vuren aangestoken, met de bedoeling de zon aan te moedigen langer te gaan schijnen. Ze waren zich er zeker van bewust dat door de komst van de zon, ook het leven weer terug komt. Om dit leven te vereren versieren ze ook alles met groene takken, want deze staan symbool van het blijven durend leven.
Romeinse feesten
Ook in het Romeinse Rijk werden er in dezelfde periode als kerstmis, en de midwinterfeesten veel gevierd. De feesten waren vooral ter ere van de zonnegod Mithras, die door de vele soldaten aanbeden werd. Mithras is de brenger van de zon, het licht en nieuw leven. Tijdens de feesten op 25 december werd er dus gehoopt dat met het nodige eerbetoon aan Mithras ook het licht weldra zou terug keren.
De heidense Romeinse feesten bleven bestaan, maar kregen stapsgewijs een Christelijke sausje over zich heen, waardoor het kerkelijke feestdagen werden. De geboortedag van de onoverwinnelijke zon ' Dies Natalis Solis Invicti' die gevierd werd op 25 december, werd dus getransformeerd naar de geboortedag van Jezus Christus.
In de latere eeuwen wanneer roomse zendelingen Europa verkennen om hun geloof te verkondigen, adapteren ze op een gelijkaardige manier sacrale tradities bij de paganistische volkeren. Zo ook bij de Noordelijkere Keltisch Germaanse stammen en hun twaalf heilige nachten. We zien veel gelijkenissen tussen de rituelen en feesten bij de Keltische volkeren en de Noormannen, hier en daar wat verschillende namen en data maar veelal met eenzelfde symboliek. We zien bij heel veel volkeren over de ganse wereld gelijkaardige rituelen rondom de winterzonnewende op 21 december.
Twaalf heilige nachten
Bij de Keltisch-Germaanse volkeren, dus ook in onze streken, was een nieuwe zonnewende op 21 december de start van rituele feesten die tot 12 nachten duurden. De periode van de twaalf nachten begon dus op 21 december en eindigde op 3 januari. Deze afsluiter was dan weer de dag waarop men de drie godinnen vereerde , de Godinnelijke drievuldigheid. Zij staan in voor de bescherming van het vee, de akkers en de mensen.
We beginnen hier nogmaals zaken in te herkennen die ook in het Christelijke geloof voorkomen. Alleen beginnen ze hier te tellen vanaf 25 december, doen we daar 12 dagen bij dan komen we op 6 januari, Laat nu net deze dag dan weer de dag van de 'Drie Koningen' zijn. Caspar, Balthasar en Melchior zijn de drie koningen die met hun geschenken die eerste getuigen waren van de geboorte van Jezus.
Vroeger rekenden onze voorouders niet in dagen maar in nachten, net zoals over winters spraken wanneer ze jaren aan het optellen waren. Wie zien ook een overblijfsel van deze feesten in het Duitse woord waarmee men kerstmis bedoeld, namelijk 'Weihnachten'.
Symboliek
Tijdens de vroegere winterzonnewende feesten werden ook de overledenen, de voorouders herdacht. Samen met de terugkomst van de zon, werd ook hier vooral in de symboliek van 'kringlopen' gedacht. We zien ook weer de herkomst en het gebruik van de cirkel als topsymbool van de kringloop van het leven. De winterzonnewende dus als feest van leven en licht, waarbij men tijdens de rituelen eens naar het verleden kijkt, maar vooral hoopvol naar de toekomst.
Zonne symbool
- een kruis dat een cirkel in 4 verdeeld
- dagindeling : morgen/middag/avond/nacht
- energiebron : zelf/natuur/wijsheid/goddelijkheid
- windrichting : Noord/Oost/Zuid/West
- seizoenen : Winter/Lente/Zomer/hefst
Het zonnesymbool namelijk een cirkel die door het midden met een kruis in vieren verdeeld wordt is een zeer wijdverspreid symbool. Zo is het Noorden gekend ls Odin's cross, bij de Amerikaanse indianen als een medicijnwiel, en bij de Kelten als een Celtic's cross.
Het was Sint Patrick die zeer bedreven was in het adapteren van heidense symbolen en dit Keltisch symbool als snel transformeerde naar de verbinding tussen Christus en de zon.
Bij de Noren staat het symbool voor de 4 seizoenen in het jaar en is het vooral belangrijk bij de Yule-feesten. Het is ook van de benaming voor het wiel namelijk houl dat de naam Yule afkomstig is.
Kerstman
Decoratie
We kunnen het vieren van kerstmis nooit bekijken zonder het versieren van de kerstboom of het ophangen van de maretak. Maar ook hier zijn er weer veel aspecten overgenomen van uit de oudere natuurvolkeren. De Germanen begonnen tijdens de 'twaalf heilige nachten' ook met het knippen van de 'altijd groene' twijgen om hiermee het huis en de hal te decoreren. Ook bij de Noormannen zijn er geschriften uit de 9de eeuw die dit gebruik beschrijven.
De opkomst van de kerstboom in de woonkamer is minder gedocumenteerd, maar we kunnen er vanuit gaan dat deze traditie in Duitsland tijdens de 15de eeuw al bestond. In onze streken zien we de gewoonte opduiken vanaf de 18de eeuw. Volgens sommigen duidt de kegelvorm van een kerstboom ook op de heilige drievuldigheid, de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
kerstboom
Ieder jaar in de kerstperiode horen we wel vaak verhalen over hoe het Christendom alle symbolen gestolen heeft van de oudere natuurvolkeren. We mogen er inderdaad van uit gaan dat er ook tijdens Yule altijdgroene takken gebruikt werden om te decoreren maar daar stopt het dan ook. Eigenlijk mogen we er vanuit gaan dat kerstboom echt wel een christelijke traditie was, maar dan met symbolen die eigen zijn aan de Yule-feesten en daardoor bij paganisten steeds de Yule-tree wordt genoemd.
Ook hier blijkt dat gewoontes steeds overlappen en uiteindelijk een mengelmoes vormen waar we, zeker op de termijn van duizenden jaren, de echtheid nooit van zullen weten
Kerstbal
- glanzende ballen verwijzen naar de zon
- appels en noten in boom als vruchtbaarheidssymbolen
Kerstboom
- altijd groen zoals bij heidense traditie
- vruchtbaarheidssymbool
- vorm duidt op heilige drievuldigheid
- pas late traditie geworden
Piek
- aanwijspunt van de zon
- ster van Bethlehem
Kerststronk
- hoe langer een stronk in de haard brande, hoe meer geluk
- assen van de stronk werden bewaard voor bescherming tegen noodweer
- assen werden uitgestrooid op de akkers