Eikenprocessievlinder
Geschiedenis
2019
2019 is een echt piekjaar voor de eikeprocessierupsen. Het is ook na dit jaar dat vele beheerders en overheden zijn beginnen nadenken of de huidige strategie van steeds te bestrijden wel de juiste is. Zo blijft de onderbegroeïng bij eiken veel meer behouden en voorzien ze bij een grote hoeveelheid eiken veel vaker nestkasten om mezen in te huisvesten. Ondanks er heel last is van de rupsen blijft de afvangt bij feromoonvallen eerder beperkt. Zo worden er veel minder vlinders gevangen dan tegenover 2018, en een uitgebreide bestrijding kan niet alles verklaren. Er wordt vanuit gegaan dat vele rupsen weer onder grond gegaan zijn om daar te overwinteren en in mei 2020 als vlinder tevoorschijn te komen.
2021
In 2021 zien we weer dat er plots rupsen uit de grond komen, terwijl al een eerdere populatie rupsen al aan het nestelen is. Er zijn dus twee verschillende generaties aanwezig in dezelfde boom. We zien hier ook dat een deel van deze rupsen zich niet nestelen, maar na twee weken eten van de bladeren alweer naar de grond kruipen om daar in diapauze te gaan.
2022
Na een zeer nat 2021 zijn een groot deel van de rupsen in de grond in verlengde diapauze gegaan. Dit betekent dat de rupsen een ontwikkelingsstilstand hebben en dus een extra jaar als rups of pop overbruggen. Dit betekent dat er behalve de normale ontwikkeling er een andere generatie plots tevoorschijn kan komen. Zo zien we dat in juli er heel vlinders uit de grond tevoorschijn komen om. Dit betekent dat we niet alleen extra rupsen gaan krijgen, maar ook dat deze zich op een ander tijdstip gaan manifesteren waardoor beheerders niet meer de normale logica kunnen volgen om de plaagdruk leefbaar te houden.
2023
Vanaf begin april beginnen de eerste rupsen uit het ei te komen, waarna ze karakteristiek in processie in de boom achter voeding gaan zoeken, net enkele dagen later dan vorig jaar. Deze rupsen moeten wachten op de eerste eikenblaadjes. De eerste tellingen geven aan dat de opkomst van de rupsen eerder rustig zal zijn. Het 4de stadium, waarbij de rupsen spinselnesten gaan maken wordt voorzien rond 23 mei. De hoeveelheid blijft steeds dalen, terwijl het aantal vlinders in de feromoonvallen wel hoger liggen.
2024
Film van de eikenprocessierupsen (Bron: Silvia Hellingman)
Kenmerken
Rups
| kenmerken | |
|---|---|
| grootte | |
| kleur | |
| voeding | |
| periode | |
| kenmerken | brandharen |
Adult
| kenmerken | |
|---|---|
| grootte | |
| kleur | |
| voeding | |
| periode | |
| kenmerken |
Leefwijze
Vlucht
Rups
4de larvestadium :
Het pas in dit stadium dat de rupsen over de echte brandharen beschikken. Normaal gezien komt dit stadium in de 2de helft van mei voor. Het is ook in dit stadium dat de rupsen echte spinselnesten gaan maken, waardoor je ze goed kan waarnemen.
Diapauze
Eikenprocessierupsen gaan soms onder de grond in diapauze. Dit betekent dat ze de normale gang van één generatie ei-rups-vlinder-ei niet doormaken. Zo zien we in 2022 dat in de eerste week van juli er veel eikenprocessievlinders uit de grond kruipen. Tijdens jaren met slechte klimatologische omstandigheden zoals in 2021 zullen rupsen zich vervellen en onder de grond in plaats van vlinders te worden, waarna de eieren de winter doormaken.
Uit een ander onderzoek waarbij de verschillende generaties gemonitord worden is zelfs gebleken dat de rupsen tot zelfs 2 jaar kunnen overwinteren om dan als vlinder in een gunstig jaar tevoorschijn te komen.
Voeding
De eikenprocessierupsen eten heel graag jong eikenblad. Aangezien de eerste eiken pas half april in blad komen, zullen de rupsen ongeveer een week lang moeten wachten op het eerste blad. Eind april zal al de helft van de eiken in blad komen en pas begin mei zullen ze allemaal ontplooid staan. Dit tijdspanne zorgt ervoor dat de rupsen zich soms tegoed doen en nog niet geopende knoppen.
rupsen in processie langsheen de stam
Zowel de snelheid van het in blad komen van de eik, en de ontwikkeling van de rupsen zijn sterk afhankelijk van de weersomstandigheden.
Hoe hoger de temperatuur hoe sneller de ontwikkeling en de weerstand van de rupsen tegen de koude, maar ook hoe sneller zich zal ontplooien. Hierdoor beschikken de rupsen niet alleen over voeding, maar ook over schuilplaats tegen hun natuurlijke vijanden waaronder vogels, maar ook insecten zoals sluipvliegen en sluipwespen.
Tuinontwerp
Bedreiging
Bescherming
Bestrijding
Voor de bestrijding van processierupsen is het belangrijk om eerst al te bekijken of deze al of niet effectief noodzakelijk is. In een recreatiedomein met zandbakken en kinderspeeltuin of langs druk wandelpad is bestrijding wenselijk, maar op andere plaatsen meestal overbodig.
Natuurlijke predatie
Wanneer bestrijding effectief nodig is, loont het vaak de moeite om door middel van ecologisch beheer natuurlijke vijanden te stimuleren. Tijdens de jaren van lage plaagdruk kunnen de predatoren een populatie opbouwen die voldoende groot is om ook in jaren van hoge plaagdruk de natuurlijke balans te behouden. In onze streken hebben de processierupsen meer dan 30 soorten natuurlijke predatoren waaronder vogels en vleermuizen maar ook vooral roofinsecten. Iedere predator beschikt over een eigen leefgebied, strategie of periode waarbij hij de rupsenproblematiek in toom houdt.
Belangrijk is dus om het geheel van de aanwezige roofdieren in een gebied te beoordelen zodat we een zo breed mogelijk spectrum hiervan kunnen gebruiken voor de beheersing van de rupsen.
We moeten ook nesten handhaven die geen directe overlast bezorgen om zodoende de predatoren zoals sluipwespen en sluipvliegen een kans te geven om te overwinteren. Hierna kunnen ze het volgende jaar des te meer predateren op de rupsen.
De boomkruiper en koolmees zijn predatoren van de processierupsen.
- sluipwesp
- sluipvlieg
- koolmees
- boomkruiper
- vleermuis
Vaak zien we dat Groendiensten tijdens jaren met een hoge populatiedruk van de rupsen veel geld opzij zetten om de nesten te verwijderen. Tijdens deze jaren is er weinig aandacht naar het feit dat het misschien wel te duur is en is er eigenlijk geen behoefte aan alternatieven. Het is meestal net in de jaren dat er weinig overlast is dor een lage populatiedruk dat er plots budgetten vrijkomen en mensen gaan nadenken over misschien wel een duurzame en ecologische aanpak.
Kunstmatig gebruik van natuurlijke predatie
Er is momenteel reeds een methode waarbij men natuurlijke vijanden gaat stimuleren door gebruik te maken van afvalcontainers waarin zich oude nesten van de eikenprocessierups bevinden. Deze worden dan in bermen geplaatst, waardoor de natuurlijke vijanden de nesten kunnen parasiteren, pas later worden de nesten verbrand.
Men gaat dus de geparasiteerde herkennen en verplaatsen naar locaties met veel overlast. De sluipvliegen en sluipwespen vliegen daar dan uit om andere nesten over te nemen. Vroeger werden alle opgezogen nesten collectief verbrand, of ze nu geparasiteerd waren of niet. Nu is er dus een systeem ontwikkeld waarbij men deze nuttige nesten zal verplaatsen naar risicovolle locaties om daar nieuwe predatiedruk te verkrijgen.
Natuurlijke predatie
- inzaaien bermen
- plaatsen vogelnestkasten
- insectenhotels
- vleermuiskasten
Parasitisme betekent dat insecten zoals sluipwespen en sluipvliegen de nesten in vliegen om rupsen te parasiteren. Deze rupsen gaan dood, waarna uit deze kadavers nieuwe natuurlijke predatoren ontwikkelen.
In eerste instantie is het dan ook noodzakelijk te investeren in deze natuurlijke predatoren, door bijvoorbeeld in te zaaien. Door het hergebruik van geparasiteerde nesten, worden de larven van de predatoren ook niet mee verbrand en behouden ze hun overlevingskans. Deze gespecialiseerde natuurlijke vijanden vliegen normaal uit vanaf eind april tot eind mei. Een ander voordeel bij het plaatsen van deze containers in de bermen is dat ook andere insecten zoals gaasvliegen en lieveheersbeestjes er als volwassenen kunnen in overwinteren. Eind mei worden de nesten alsnog verbrand aangezien het een wettelijke verplichting is, om deze zo op te ruimen.
Het belangrijkste aspect bij het beperken van de overlast van de processierupsen blijft het opwaarderen van de biodiversiteit. Hierbij moet men dus telkens rekening houden met de volledige leefwijze van de natuurlijke vijanden. Een aangepast maaibeheer tijdens hun vluchtperiode zodat de nodige voeding voor handen is, blijft belangrijk.