Kruiden behoren tot één van de meest veelzijdige en multifunctionele planten die aanwezig zijn in onze tuin. Omwille van hun vele goeie eigenschappen gaan we bij kruiden de uitzondering maken, om niet alleen uit wilde inheemse kruiden te gaan kiezen, maar ook een al of niet beperkt assortiment exotische soorten aan te planten. De beleving van kruiden of het nu de geur, de smaak, het zicht of de aanraking is, is dermate hoog, zodat zij een plaats verdienen in verschillende kamers of aspecten in uw tuinarchitectuur. Het onderhoud en de verzorging is zo eenvoudig en simpel, door het gegeven dat men bij kruiden kan aannemen dat hoe meer men er van oogst, knipt en plukt, hoe steviger de plant en hoe beter hij ervan wordt.
Om de aantrekkingskracht naar insecten toe te verhogen, moet men er wel op toe zien dat sommige planten bloemen moeten kunnen aanmaken. Heel vaak is het dan wel zo dat men, zoals bijvoorbeeld bij bieslook, deze bloemen dan weer kan gebruiken voor in de keuken of voor andere doeleinden.
Sommige kruidachtige planten bevatten stoffen die in lage dossis geneeskrachtig kunnen zijn, maar omwille hun giftigheid bij een normale inname en het gevaar op intoxicatie worden deze niet onder kruiden gerekend. De bestanddelen van bijvoorbeeld vingerhoedskruid (Digitalis) worden gebruikt in de farmaceutische industrie als middel tegen hartritmestoornissen.
Specerijen worden vanwege hun herkomst of gebruik eveneens niet mee gerekend onder kruiden, ookal is het verschil erg klein, en wordt deze fout erg vaak gemaakt.

Geschiedenis

Pre-historie

Aan de hand van de vele gebruiksvoorwerpen (vijzels) en kunstvoorwerpen (muurschilderingen) weten we dat kruiden al heel lang omwille van hun specifieke krachten werden gebruikt. Veel van deze zaken zijn instinctief gevestigd, maar evengoed zijn ze proefondervindelijk verworven en in sommige gevallen gaan we er vanuit dat de mensen geleerd hebben uit het observeren van dieren. 

5de eeuw

In de tijd van de Angelsaksen werden er vele magische krachten toegeschreven aan kruiden en wilde planten. Zij herkenden en erkenden 9 magische, heilige kruiden die ritueel geoogst en verwerkt werden tegen slechte invloeden. 

Middeleeuwen (500-1500)

In deze periode groeiden kloosters uit tot echte kruidenverzameltuinen. Deze stonden altijd in het teken van de bijbehorende ziekenhuizen waar de monniken hun patiënten behielpen met zelfgemaakte zalven, oliën en siropen. 

Op het platteland hadden vele mensen nog de kennis van wilde planten om zichzelf te versterken of te genezen met die plantensoorten die ze in de wijde omgeving vonden. 

16de-17de eeuw

Door de publicatie van verschillende kruidenwerken op grote schaal raken kruiden steeds meer tot in de keuken. Er worden ook speciale determineerboeken en gidsen uitgebracht voor de huisvrouwen.

Personalia

William Turner (1551)

Deze arts en priester wordt de vader van de Engelse plantkunde genoemd, doordat hij het boek 'A New Herball' schreef.

John Gerard (1597)

Auteur van het gekende werk 'The Herball'.

John Parkinson (1629)

Hij schreef Paradisus en was de persoonlijke apotheker van koning James I.

Nicholas Culpeper (1653)

De stijgende opkomst van de kruidenkunde stabiliseert op een hoogtepunt met het werk ' The English Physician' van de hand van Nicholas Culpeper. Deze uitgebreid en invloedrijke bestseller is ontstaan tijdens zijn werk als apotheker en met zijn kennis van geneeskunde, plantkunde en astrologie.  Culpeper werd ook gewaardeerd omwille van zijn gratis behandelingen bij de minder gestelde zorgbehoevenden. Zijn nalatenschap bestaat uit een enorme collectie remedies, die de dag van vandaag, 300 jaar later, nog steeds op eenzelfde wijze toegepast worden.

 

20ste eeuw

In de 20ste eeuw en zeker in de eerste helft worden kruiden eigenlijk enkel gebruikt om minder lekker of bedorven eten ietwat op smaak te brengen. Kruiden worden dus niet aanzien als iets in de haute cuisine om te verfijnen, enkel om zaken eetbaarder te maken. Het is pas na de jaren 80' dat kruiden zoals peper, peterselie en tijm gemengd worden in de gerechten om een extra niveau aan de smaken te geven.  
Eind 20ste eeuw ontstaan er verschillende restaurants met eigen kwekerijen maar ook aparte kwekerijen die zich specifiek op kruiden en hun fijne smaak toeleggen. Ook in de supermarkten wordt de keuze aan kruiden steeds groter,   

Kenmerken

Vindplaats

Standplaats

 

Voor iedere bodemsoort, gaande van zuur tot kalkrijk en van droog tot moerassig zijn er verscheidene kruiden beschikbaar. Tijm zal bijvoorbeeld groeien op een droge kalkgrond terwijl zuring een zure en watermunt een natte groeiplaats verkiest.

Teelt

Zaai

Zaai is enkel efficiënt en rendabel wanneer je soorten zaait waar je of heel veel van verbruikt (basilicum) of bij soorten zoals lavendel die als boord kan gebruiken. Wel kan je bepaalde soorten die verplanten slecht verdragen rechtstreeks zaaien.  Bijna steeds zijn dit soorten die veel in de keuken gebruikt worden, waardoor het wel kan om ze in vakken bijeen te zaaien. 

Kweekplanten

Voor de meeste kruiden is één of slechts enkele planten voldoende om te voorzien in de behoefte, dus vaker wordt er een plant aangekocht dan te zaaien. Afhankelijk van de potgrootte kan we wel al snel scheuren of stekken nemen als reservemateriaal. Zonminnende kruiden of éénjarigen zoals basilicum of rozemarijn kan je ook vroeger aankopen om dan voor te trekken. 

Onderhoud

Kalender

Winter

Voeding

De meeste soorten hebben behalve een lichte organische gift weinig nodig. Zeker bij een teveel aan kalk werkt dit nadelig op de smaak. Je zal er inderdaad een sterke groei door krijgen, maar voor de rest worden uw kruiden onbruikbaar in de keuken. Enkel basilicum heeft regelmatig nodig aan bemesting, maar vanwege het veelvuldig gebruik in de keuken, raken de meeste plantjes niet tot op dit punt en is het beter sporadisch te zaaien en steeds voldoende voorraad te voorzien. 

Oogst

Alle kruidachtige delen zoals bladeren en bloemen worden het best in de voormiddag met de dauw en zonder de warme zon gesneden of geplukt. Na enkele zonnige dagen is de hoeveelheid werkzame stoffen het hoogst in deze plantendelen. Bij alle planten is het zo dat de smaak van het blad veel minder lekker is wanneer de plant in een generatief stadium gaat, dus bloemstengels begint aan te maken. Tracht hiervoor dus steeds zoveel mogelijk blad te oogsten alvorens de bloei intreedt, maar laat genoeg aanwezig zodat de plant voeding kan opnemen. tevens is het eigen aan een plant dat wanneer hij net bedreigd wordt door teveel bladverlies hij vaak net een generatief stadium zal starten.
Bij het snijden mag het hart van het kruid, afhankelijk van de groeiwijze, niet beschadigd worden, aangezien deze anders niet meer zal uitlopen.
Rijpe zaden kan je ook best in de vroege morgen oogsten, en net wanneer je ziet dat de anders van nature uit zouden gaan vallen.
Wortels, maar ook knollen en bollen oogst je meestal in de herfst of in het vroege voorjaar. 

Kopen

Keukenkruiden kan je vaak en makkelijk kopen, zonder daarvoor veel geld op tafel te moeten leggen. Zeker in de zomerperiode staan de potjes zelfs in het warenhuis voor het grijpen. Vaak zien we daar potjes met grote kruiden die makkelijk 2 tot 3 euro kosten. hou hierbij steeds in achterhoofd dat deze in de pot gedrukt zijn met de bedoeling slechts één week maar meestal maar enkele dagen vers en bruikbaar te blijven. Koop deze dus nooit met het idee dat je ze maanden op het keukentablet kan houden. Meestal zien ze er goed uit maar zo één potje koriander is vaak te veel om op één week te gebruiken, dus bijna altijd verdwijnt 3/4 van dit plantje bij het groenteafval.
Plaats gekochte kruidenpotjes steeds in een schaaltje met water op een frisse plaats zonder direct zonlicht en verwijder telkens de folie, Kruiden die je koopt in een tuincentrum zijn steeds zo opgekweekt met als doel ze verder uit te planten in een pot of de tuin. Daarbij moet je dus op andere zaken letten dan deze van in een warenhuis.

Bewaren

De meeste kruidendelen zijn makkelijk en goed te bewaren, zonder dat ze daarbij moet inboeten aan smaak of werkzame stoffen. De mogelijkheden zijn enorm zodat we bij een juiste werkwijze ook in de winter kunnen gebruik maken van onze kruiden. Echter zeker bij keukenkruiden in tegenstelling tot wanneer je ze omwille van hun geneeskrachtige werking wilt gebruiken is het advies steeds vers te gebruiken.

Drogen

Stelen, al dan niet met bladeren en zaaddozen bundel je samen en laat je drogen door ze ondersteboven in een donkere ruimte met luchtverplaatsing maar met een stabiele temperatuur op te hangen of indien de stelen tekort zijn leg ze dan op een rooster.
Wortels die te groot zijn in omtrek kan je best overlangs een doorsnijden alvorens ze te laten drogen. Zaden en kleinere zaaddozen worden het makkelijkst droog gedept in een katoenen doek of een huishoudpapier. Beschik je over een goede oven dan versnelt dit het ganse proces, maar vergeet dan niet dat de etherische oliën vervliegen boven de 35°C. We kunnen zeggen dat alles voldoende droog is voor een lange bewaring, wanneer je het kan doen knisperen tussen de vingers. Stelen en zaden zijn erg lang bewaarbaar, maar bloemen en bladeren verliezen hun kracht na een één jaar.

Invriezen

Enkele kruiden zoals basilicum en peterselie kunnen perfect ingevroren worden zonder dat ze daarbij smaak of werking verliezen. Een pesto van olijfolie met pijnboompitten en basilicum kan klaargemaakt worden om vervolgens te bewaren in de vakjes voor ijsblokjes.

Azijn/olie

Sommige kruiden zoals dragon, munt, basilicum of dille zijn makkelijk in azijn te verwerken door ze gedurende enkele weken in een donkere fles gemengd met azijn te mengen en te bewaren. De verwerking voor een kruidenolie is bijna identiek behalve dat hiervoor voornamelijk tijm, salie of citroenkruid wordt gebruikt. Let er wel steeds op zowel bij olie als azijn dat alle plantendelen door de vloeistof bedekt zijn om bederving te voorkomen. Schud de flessen zeker de eerste dagen nog eens om, en zeef de kruidenolie later nog eens door zodat ze lang kan bewaren. 

 

Wijn/likeur

Om wijn of likeur een extra kruidig smaakje te geven is een handvol kruiden per fles van één liter voldoende. Laat alles een kleine maand rusten en alvorens te serveren schud je de fles nog eens goed op.

Gebruik

De smaak, geur en mogelijke geneeskrachtige werking van kruiden berusten op de combinatie van verschillende stoffen. Deze stoffen niet alleen in het blad te vinden, maar ook in wortels, de bloemen, de vruchten en het zaad. Kruiden bevatten onder andere looistoffen en etherische oliën die na bereiding en verwerking geneeskrachtig werkzaam kunnen zijn. Belangrijk hierbij is het wel om duidelijk aan te geven dat kruiden nooit de medicijnen die aangedragen worden door de huisarts kunnen vervangen en soms komt het zelfs voor dat het gebruik van beide antagonistisch zal werken. Gebruik uw zelfbereide brouwsels dus enkel bij lichte klachten en wees eerlijk naar de arts over het gebruik van deze middelen aangezien ze soms klachten kunnen maskeren.

Balkon, bakken, bloempotten

Stel u voor dat je in de keuken achter de potten staat en net dat kruid nodig hebt om de smaak op peil te brengen, dan is de goesting snel over om tot achteraan in de moestuin te gaan oogsten. Het oogsten van kruiden en groenten verschilt dus in het feit dat je groenten doelgericht gaat kiezen en kruiden vaker door de smaak van het moment bepaald worden. Een groentetuin is meestal een gedeelte zonder sierwaarde (spijtig genoeg) en bevindt zich achteraan uit het zicht, terwijl we kruiden toch wel dichter bij de keukendeur willen. Hierom worden er vaker kruidenbakken, kruiden in pot of balkonbakken geplant dan in de volle grond. Kies steeds voldoende grote potten en zorg bij de overgrootte meerderheid van kruiden voor een goede afwatering. Kruiden met een lange penwortel zoals dille en kervel zijn ongeschikt voor bakken en potten en kunnen beter een plaatsje krijgen in een spiraal of zelfs in de moestuin. Er bestaan van vele bekende kruiden zoals munt en salie ook varianten die veel compacter blijven en beter passen in potten. Er is niets mis met kruiden te combineren met bloemen maar let steeds goed op dat er bij de oogst geen vergissingen kunnen gebeuren.