Over het verder bestaan van de honingbij bestaan er al vele verhalen die des te grotere vormen aannemen naarmate de tijd verstrijkt. Des te beangstiger is het feit dat wetenschappelijk gezien vele van deze doemscenario's realiteit blijken te zijn. Honingbijen hebben een niet te onderschatten belang in de bestuiving van vele cultuurgewassen zoals fruit en groenten, maar ook bij vele wilde planten.  Ze zorgen voor een economische meerwaarde in deze sectoren door hun algemene generale bestuiving. Net doordat het met vele gespecialiseerde bestuivers (bijv. solitaire bijen) nog slechter gaat dan met de honingbij, zouden deze vele taken moeten en kunnen overnemen. Het lijkt op het creëren van concurrentie met de wilde natuur, maar het is net doordat honingbijen de wilde planten bestuiven dat ze blijven bestaan en zo beschikbaar zijn voor de terugkeer van de specialisten.

Geschiedenis

Oorsprong

Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat de eerste bijensoorten vroeger bestonden dan de bloemen. Dit betekent dat de bloemen zich waarschijnlijker hebben aangepast aan de bijen om van hun diensten te kunnen gebruik maken dan omgekeerd. We mogen er dus van uitgaan dat de bloemen die het best bestoven werden door bijen, zich ontwikkeld hebben tot bij-aantrekkelijke bloemen.

Bijen en dan spreken over zowel de solitaire als de honingbijen  waren van oorsprong graafwespen die hun jagende en carnivoren leefwijze veranderden naar één die bestond uit stuifmeel en nectar.  Vervolgens zijn beide, zowel de bijen als de bloemen zich gaan aanpassen om zo efficiënt mogelijk bloemen te bevruchten maar om daarvoor ook beloond te worden. De bijen hebben niet alleen meer beharing gekregen, ook de monddelen hebben zich afgestemd op het oplikken van nectar. Verscheidene kleiren in het bijenlichaam produceren nu stoffen die het nectar helpen verwerken tot voeding voor de larven en zichzelf, maar ook tot bijvoorbeeld propolis of was.

Naamgeving

Dierlore

De bij staat vooral symbool voor ijver maar ook voor samenwerking en organisatie. Op sommig plaatsen wordt ze ook gebruikt als teken van rechtvaardigheid/ 

Kenmerken

Lichaamsbouw :
Bijen zijn familie van de vliesvleugeligen, hebben twee paar vleugels en bezitten een angel. Deze angel blijft na een steek achter in de huid van het slachtoffer. Dit is de reden waarom bijen enkel steken wanneer hun korf aangevallen wordt of wanneer ze bedreigd worden. Verder zijn ze uiterlijk te onderscheiden van andere bestuivers door hun bruinzwart, langwerpig en behaard lichaam.

Bijen maken antibioticum

Duitse wetenschappers hebben een korte peptideketen afkomstig uit een bij zo gemodificeerd dat die minstens 37 verschillende bacterie-stammen kan doden, waaronder ook bacterieën die resistent zijn tegen de meeste huidige antibiotica. Het middel bindt zich aan DNA-K, een chaperonne-eiwit dat de micro-organismen helpt bij het aanmaken van andere eiwitten. Door de werking van het DNA-K te blokkeren gaat de bacterie uiteindelijk dood. 
Bron: EOS+Universität Leipzig

Leefwijze

ouderdrom

De leeftijd van een bij is sterk afhankelijk van het geslacht en de functie binnen het volk. Echter kunnen we aan de hand van verschillende elementen zien wanneer een bij over een gezegende leeftijd beschikt en spijtig genoeg bijgevolg tegen haar laatste dagen aanloopt. 

• rafelige vleugels ( verkleurd en slijtage zichtbaar)
• grijze/verbleekte haren (zwart verkleurt soms naar bruin)
• kaalheid

Lichaamsbouw

Scopa

Vele soorten bijen, zoals onze honingbijen hebben op diverse plaatsen een Scopa ontwikkeld, dit een een plaats met dichte beharing die gebruikt wordt om stuifmeel mee te verzamelen. Bij de honingbij bevindt deze zich aan de achterpoten, in tegenstelling tot sommige zogenaamde buikschuivers bij de solitaire bijen. 

Antennes

De antenne van een bij bestaat uit deze 3 delen:

1. de antenneschacht of scapus, dit is het lange deel dat vastgehecht zit aan de kop
2. het 2de deel is de pedicel
3. het 3de deel is de antennevlag of flagellum dat meestal uit kleinere onderverdelingen bestaat

Voeding

Binnen een straal van 5 kilometer rond de kast vinden bijen hun nodige voeding. Ze vlegen 's ochtends uit, waarna ze een bloem kiezen en van de nectar proeven. Wanneer deze voldoet zullen zij de zwerm informeren en trouw blijven aan deze bloem gedurende de boeiperiode. Iedere kast zal dus een specifieke smaak aan honing opleveren, afhankelijk van deze ene bloem.

Stuifmeel

Stuifmeel bevat eiwitten, vetten en vitaminen die de bijen nodig hebben voor hun ontwikkeling, in het bijzonder voor de groei van de voedersapklieren. Bij een stuifmeeltekort functioneren die klieren minder wat leidt tot een kortere levensduur van de volwassen bijen en tegelijk een grote sterfte onder de larven.

Bijendans

Bijen gebruiken feromonen (signaalmoleculen) voor onderlinge communicatie. Hier kunnen ze heel veel informatie overbrengen, maar echter niet de richting en afstand van een voedselbron. Hiervoor gebruiken ze een soort van dans die bij alle honingbijen gelijkaardig verloopt. 
Een ronde dans betekent dat er dichtbij voeding te vinden is, terwijl een kwispeldans aangeeft dat de nectar of het stuifmeel verder te rapen valt. De hoek waarin de staart van de bij staat, geeft de richting aan ten opzichte van de stand van de zon, waarin de bijen moeten vliegen. De duur van de dans en de snelheid van het waggelen geven aan hoe ver de voedselbron van het nest gelegen is. 

Imkers

Evolutie

2004

In 2004 waren er in Vlaanderen ongeveer een 5 000 actieve imkers met gemiddeld een 10-tal volkeren. Met een opbrengst van een 10 kilo per korf betekent dit dat zij voorzien in circa 20 % van het honingverbruik in Vlaanderen. Naast verscheidene bedreigingen zoals varoa, habitatverlies, vuilbroed enzoverder bestaat er ook het probleem van vergrijzing bij de voornamelijk mannelijk oudere imkers. 

Bedreiging

Achteruitgang natuurwaarde

In het landbouwgebied is er de laatste decennia een enorme vermindering van landschapselementen die de natuur en de diversiteit behouden. Zo hebben bloemenakkers met klaprozen en korenbloemen plaatsgemaakt voor akkers zonder enige plaats voor wilde kruiden en planten. Bloemrijke hooilanden of graslanden zijn nagenoeg totaal uit het landschap verdwenen. Wilgen en knotwilgen die een belangrijke bron van stuifmeel zijn, zijn niet langer nodig om weides te ontwateren door het kunstmatig aanleggen van grachten. Veel heidegebied is niet langer bestaande, behalve nog enkele reservaten in de kempen, waar dan weer veel hakhoutjes zijn plaats heeft afgestaan voor zwarte dennen. 

Genetisch gemodificeerde gewassen

Deze gewassen worden soms resistent gemaakt voor insectenvraat, maar zijn daardoor ook schadelijk voor bestuivers. Anderen worden zo gemodificeerd dat ze geen bestuiving meer nodig hebben voor een bevruchting, waardoor ze wel bevlogen worden, maar niet langer stuifmeel of nectar aanbieden.

Conflicten

Ongeacht dat de achteruitgang van de honingbij door zowel de imkerij als natuurbeheerder ernstig wordt opgevolgd, bestaat er ook een zekere onenigheid tussen beide. Zo komt er vanuit natuurverenigingen regelmatig de kritiek op voedingsconcurrentie en worden er soms imkers verbannen uit natuurreservaten. Maar ook beheerswerken stoten soms imkers tegen de borst, zo worden de stuifmeelrijke wilgen vaak uit rietkragen verwijdert. Ook enkele exoten die sommigen zoals de zilverlinde en reuzenbalsemien die velen liever arm dan rijk zijn, zijn door de imkers wel geliefd. 

Varroa

Vanaf 1985 is deze parasiet in Vlaanderen aanwezig en heeft hij zich op korte tijd in de ganse regio verspreid, in die mate zelfs dat er momenteel geen enkele imker varia-vrij is. Deze mijt tast zowel de larven als de volwassen bijen aan en kan op een 4-tal jaar zonder bestrijding een kolonie uitroeien. Een imker kan de parasiet door maatregelen onder controle houden, maar er ook de wilde bijenkolonies hebben te lijden onder de schade. Behalve enkele alternatieve werkmethodes en preventieve maatregelen bestaat er ook een kans om door selectie van resistente bijen de varia een halt toe te roepen.

Vuilbroed

Vuilbroed ( vnl. Amerikaans vuilbroed)  is een besmettelijke bacterie die de larven in een volk zal aantasten. De ziekte, onschadelijk voor de mens, komt meestal voor wanneer werksters in contact komen met vervuilde honing uit het buitenland. Er bestaat geen remedie en het totaal opruimen van de kolonie is om verdere verspreiding te voorkomen is een afdoende maatregel. Deze zorgt er wel voor dat de ziekte slechts zeer sporadisch bij ons voorkomt maar dan wel bij de individuele imker zeer grote gevolgen heeft.

Bescherming

Kunstmatige bevruchting

Door een sterke daling in weerstand tegenover talrijke bedreigingen zijn sommige imkers er toe genoodzaakt om door kunstmatige bevruchting sterkere bijen te kweken. Koninginnen die streng geselecteerd zijn op weerstand, haaldrift en steeklust worden geïnsemineerd met sperma  van darren. Op deze wijze worden er stelselmatig vele moederkoninginnen gekweekt die voldoen aan de nodige eisen, zodat er een sterk nageslacht onstaat.
Nadat de koningin onder verdoving is gebracht met CO2-gas wordt ze voorzichtig onder de microscoop gebracht. Hier wordt ze geopend waarna er aan de hand van een naald darrensperma wordt ingebracht. Het aftappen van dit sperma is erg moeilijk, en de houdbaarheid hiervan is beperkt tot 14 dagen. Voor de bevruchting van 7 à 8 koninginnen is het sperma van een 100-tal darren, voldoende voor een naald, nodig.

Tuinontwerp

Het spreekt voor zich dat een natuurlijke tuin, in tegenstelling tot de gangbare tuin, veel geschikter is tot het behouden en beschermen van bijen. Toch kan men door enkele kleine aanpassingen iedere tuin transformeren naar een groot bijenhotel. Het zou anderszijds wel spijtig zijn dat men de bloemborder afstemt op het aantrekken van insecten, terwijl men in de moestuin pesticiden zou gebruiken. Een algemeen ecologisch onderhoud is van groot belang, maar de mate waarop men de tuin diervriendelijk inricht is sterk veranderlijk en afhankelijk van vele factoren. 

Het belangrijkste van een tuin voor bijen is het feit dat er altijd nectar en stuifmeel moet aanwezig zijn gedurende de vluchtperiode. In het voorjaar kunnen ze voeding vinden op de appel, mahonia en de dovenetel. Verder op het jaar is het belangrijk om voldoende zomer en nazomerbloeiers beschikbaar te stellen.

Kleuren

Bijen zoeken hun geliefde planten aan de hand van kleuren, echter zien zij niet dezelfde kleuren en nuances zoals wij. Zo kunnen ze geen rood zien, maar wel UV-licht en verscheidene tinten blauw, groen en geel. De kleuren blauw en violette hebben de grootste aantrekking bij deze insecten. Toch bestaat er wel degelijk een grote kans dat jij een bij op een rode bloem ziet, maar dan is de vorm van de bloem of de tekening doorslaggevender dan de kleur.