Winterkoninkje
Het is natuurlijk een beetje vreemd hoe we één van onze kleinste tuinvogeltjes toch het bijvoegsel van Koning meegeven. Misschien heeft het wel te maken met zijn zeer luide tonen om zijn aanwezigheid kenbaar te maken en om ons als indringer te waarschuwen voor groot gevaar.
Naamgeving
Franse benaming :
Roitelet
Verwijzing naar Koning, le roi, uit het verhaal van de koning der vogels.
Duitse benaming :
Zaunkoning
Zaun betekent zoveel als haag of heg, verwijzend naar het ontstaansverhaal van de koning der vogels.
Enkele plaatselijke namen
- Titty -Todger
- Ackymal
- Kitty-Lodger
- Tiddly-Tope
- Cracky Warn
- Cuddy Bear
- Bran's Sparrow
- The Lady of Heavens Hen
Op een dag verzamelden alle vogels in een groene valei om te debatteren en te beslissen wie de koning van alle vogels kan genoemd worden. Ze beslisten dat de vogel die het hoogst kan vliegen zich de titel 'Koning van alle vogels' mag toe-eigenen. En zo begonnen alle vogels aan hun moedige strijd, waarbij al snel velen moesten opgeven, en het uiteindelijk de adelaar was die maar bleef stijgen.
En zo vloog hij steeds hoger en hoger met zijn brede vleugels tot hij bijna uit het zicht verdween. Het was op dit punt dat het kleine vogeltje, dat we nu het winterkoninkje noemen, zich van onder de vleugels begaf en al zijn opgespaarde energie inzette om nog verder en hoger te vliegen, ver voorbij het punt van de adelaar. Dez was echter zo misnoegd door de sluwheid dat hij het winterkoninkje vervloekte met de spreuk dat hij sindsien hij dan wel een koning mag zijn, maar niet hoger dan een haag zal kunnen vliegen.
Geschiedenis
Kelten
In Wales wordt een winterkoninkje ook vermeld met de benaming voor een druïde. Het vogeltje staat in direct verband met de Keltische dichter en held Taleisin. De Kelten geloofden ook dat het dragen van een veertje een verdrinkingsdood zou voorkomen. Een leerling van de druïden moest op nieuwjaarsdag steeds op tocht naar de wijsheid. Het zien van een winterkoninkje was een voorbode voor heel veel kennis en wijsheid.
Net als bij de druïden had een winterkoninkje ook een zeker onaantastbaar statuut in het dagelijks leven.
Victoriaans
In deze periode die bol stond van het antropomorfisme, werd het winterkoninkje wel eens Jenny Wren genoemd.
Geografisch
Over de hele wereld komen er verschillende soorten voor, waardoor ze vrij algemeen voorkomen in de plaatselijke folklore. Soms kan het dan al eens zijn dat bepaalde kenmerken verschillen, maar de algemene leefwijze en gedragingen blijven behouden. We zien zelfs hoe een oude legende namelijk de legende hoe dit vogeltje de koning van alle vogels werd, verspreid en verteld van Europa over Afrika tot zelfs in India. Tevens heeft dit verhaal zijn verwijzingen in Oud-Joodse Hebreeuwse teksten.
Europa
In Wales wordt het winterkoninkje ook wel Bran's sparrow genoemd, naar de gekend Bran De Gezegende. In Schotland krijgt het dan weer de bijnaam 'The Lady of Heavens Hen', waaruit men het eerbied al kan afleiden.
Een Ierse legende vertelt het verhaal hoe het roodborstje de vogel was die het vuur uit de andere wereld meebracht. Eerst was het het winterkoninkje die zich door de kleine toegang wurmde en een beetje vuur meebracht. Maar tijdens de terugtocht werd het kleine vogeltje al snel veel te moe en werd het vuur te warm, waardoor het winterkoninkje het vuur moest doorgeven aan het roodborstje. Maar ook tijdens deze vlucht raakte het roodborstje hard verbrand aan zijn borst en zat er niets anders op dan het vuur nogmaals door te geven. Deze maal was het de leeuwerik die mocht overnemen, en er als laatste in slaagde het vuur aan de mensen te overhandigen.
Religie
Christendom
Zoals zo vaak gebeurd is, werd het winterkoninkje in eerste instantie door de eerste Christenen gedemoniseerd, omdat het door de oudere natuurgeloven werd aanbeden. Hierom werd het op 26 december grootschalig gezocht, gevangen en gedood in Ierland en het eiland Man. Zo staat deze dag niet alleen gekend als 'Wren day', dag van het winterkoninkje, maar ook als de feestdag van de Heilige Stefanus.
De legende gaat dat toen Stefanus zich voor zijn vervolgers wou verstoppen in een heg, deze werden gealarmeerd door het winterkoninkje. Stefanus werd terecht gesteld en werd zodoende de eerste opgetekende martelaar van het Katholieke geloof. Als wraak voor het verraad worden er verschillende winterkoninkjes gevangen en op een goed zichtbare plaats tentoongesteld, vaak zelfs tussen versiering zoals papieren bloemen. Deze opdracht werd uitgevoerd door The Wren Boys, de vrijgezelle jongeren uit de buurt. Vermomd als dieren in een strooien kostuum lopen ze door de straten, alleen behalve één iemand. Deze persoon is dan weer als vrouw verkleed.
In sommige delen van Ierland is het eerder een witte merrie die meeloopt in de stoet. Al wandelend maken de Wren Boys veel muziek en lawaai, bedelen ze om eten, drinken en drankgeld.
Op het einde van de dag wordt het vogellijkje begraven in een kast, meestal in heilige grond. Dit wordt gezien als een offerande van het vogeltje aan de grond, aan de natuur.
Eigenlijk moet je dit ganse spektakel vooral aanzien als een symbool voor het leven, dood en wedergeboorte. Dit is dan weer de symboliek van een gekerstend feest gebaseerd op rituelen uit de oude culturen en geloven
Symboliek
Kenmerken
- klein
- luid
- solitair
- territoriaal
Symboliek
- verbondenheid
- heilig /onaantastbaar
- creativiteit
- wedergeboorte
- bescherming
- brenger van de lente
Verbondenheid
Ondanks hun solitair en territoriaal gedrag nodigen winterkoninkjes elkaar uit om de koude wintermaanden te trotseren in elkaars warmte en gezelschap. Hiervoor kruipen ze dan goed dicht samen in één nest, soms zelfs met andere kleine vogelsoorten. Zo gaat het verhaal dat er eens een nest is gevonden met wel 60 vogeltjes dicht bij elkaar.
Heilig
Het kwetsen of zelfs vangen van een winterkoninkje wordt als zeer slecht aanzien en zou ongeluk brengen. Mensen die een nest of de kuikentjes zouden mishandelen, hun huis zou door de bliksem geslagen worden, en hun handen zouden veranderen in onbruikbare lichaamsdelen.
Na de kerstening die niet altijd even opgezet was met de liefde voor het vogeltje, werd er toch besloten om vooral liefde te tonen voor haar, en werd het winterkoninkje een universeel heilig diertje.
Fantasie en Magie
Tehi-Tegi
Deze mysterieuze verleidster, was steeds opzoek naar onschuldige mannen op hun vloten aan het water. Betoverd door haar schoonheid, volgden ze haar, en grepen ze zich aan haar vast meegaand met de golven. En net wanneer ze hun grip verloren en ze hun voeten weer op de ondergrond aan de oever wouden zetten, transformeerde ze naar een winterkoninkje om aan hun grijp-graage handen te kunnen ontsnappen.
Op het Eiland Man is er dan ook de traditie om een dood winterkoninkje mee te nemen op de schepen, zodat ze kunnen beschermen tegen deze verleidelijke wezens
Cliodhna
Zij is de Banshee- dochter van de zeegod Mannanan MacLir. Vele verhalen gaan over hoe zij zich transformeerde in een winterkoninkje om aan gevaar of wraakpogingen te ontsnappen.
Kunst
Literatuur
Charles Dickens
Films en televisie
De kortfilm Wren Boys uit 2017 gaat over een Ierse priester die zijn neef naar de gevangennis brengt en daarbij loopt de folklore van Wren day als rode draad door het verhaal.
Muziek
Paul McCartney schreef in 2004 het liedje Jenny Wren voor het album Chaos and Creation in the backyard. Hij schreef vanuit de tekst van Charles Dickens, maar het omvat ook zijn liefde voor het vogeltje.
Like so many girls, Jenny Wren could singBut a broken heart, took her soul away
Like the other girls, Jenny Wren took wingShe could see the world, and it's foolish ways